اختلال یادگیری یا ناتوانی یادگیری نام کلی‌ای است که طیف وسیعی از مشکلات یادگیری را شامل می‌شود. اختلال یادگیری به معنی نقص در هوش یا انگیزه نیست. کودکان دچار اختلال یادگیری تنبل یا کودن نیستند، در حقیقت اکثر آنها به اندازه دیگران باهوش هستند و فقط مغزشان به شکل متفاوتی عمل می‌کند. این تفاوت‌ها در مغز در نحوه دریافت و تجزیه و تحلیل اطلاعات این کودکان اثر می‌گذارد. در واقع کودکانی که به اختلال یادگیری دچارند، متفاوت از دیگران می‌بینند، می‌شنوند و درک می‌کنند. آنها به همین دلیل در یادگیری اطلاعات و مهارتهای تازه یا به کارگیری آموخته‌هایشان با مشکل مواجه می‌شوند. شایع‌ترین انواع اختلالات یادگیری عبارت‌اند از: اشکال در خواندن، نوشتن، ریاضیات، استدلال، گوش کردن و حرف زدن..
اولین علائم اختلال یادگیری با مشکلات تحصیلی دانش‌آموزان مشخص می‌شود. والدین و معلمان پیش‌دبستانی جزء اولین افرادی هستند که علائم و نشانه‌های این اختلال را در کودکان تشخیص می‌دهند. بعضی از دانش‌آموزان ممکن است برخی از مهارتهای پایه‌ای را به سرعت یاد بگیرند، اما در یادگیری برخی از مهارتهای دیگر مانند حل مسئله یا تکالیف مدرسه دچار مشکل باشند. دانش‌آموزانی که اختلال یادگیری دارند، نیاز به آموزش‌های فردی ویژه و متناسب با نیازشان دارند تا از بقیه هم‌کلاسی‌ها و هم‌سن‌وسالان خود عقب نمانند و بتوانند به صورت عادی زندگی کنند.
نشانه‌های اختلال یادگیری در سنین پیش از مدرسه
– وجود مشکل در تلفظ کلمات
– ناتوانی در یافتن کلمه مناسب
– ناتوانی در یادگیری حروف الفبا، اعداد، رنگ‌ها، اشکال، روزهای هفته
– وجود مشکل در به دست گرفتن مداد، ماژیک و قیچی
– اشکال در رنگ کردن تصاویر بدون بیرون زدن از خط
نشانه‌های اختلال یادگیری در سنین ۵ تا ۹ سال
– درک ارتباط موجود بین حروف و صداها برایش مشکل است.
– در هنگام خواندن کلمات ساده دچار مشکل می‌شود.
– در ترکیب اصوات برای تولید کلمات با مشکل روبه‌رو است.
– در یادگیری مهارتهای جدید کند است.
– در یادگیری مفاهیم پایه‌ای ریاضی مشکل دارد.
نشانه‌های اختلال یادگیری در سنین ۱۰ تا ۱۳ سال
– در پاسخگویی به سوالات مرتبط با واژه‌ها با مشکل روبه‌رو است.
– خواندن و نوشتن را دوست ندارد و از روخوانی با صدای بلند اجتناب می‌کند.
– دست‌خط بدی دارد.
– در یک متن واحد یک کلمه را به روش‌های متفاوتی تلفظ می‌کند.
– مهارتهای سازماندهی ضعیفی دارد.
انواع اختلالات یادگیری
اختلال یادگیری در خواندن (دیسلکسیا): کودک در خواندن، نوشتن، هجی کردن و حرف زدن دچار اشکال است.
اختلال یادگیری در ریاضیات (دیسکلکولیا): کودک در حل کردن مسائل ریاضی، خواندن ساعت و استفاده از پول با مشکل روبه‌روست.
اختلال یادگیری در نوشتن (دیسگرافیا): دست‌خط بد، اشکال در املا و سازماندهی به نظرات از مشکلات این اختلال است.
ناتوانی یادگیری در مهارتهای حرکتی (دیسپرکسیا): اختلال در یکپارچه کردن حواس، مشکل در مهارتهای حرکتی ظریف، اشکال در هماهنگی دست و چشم، تعادل، چالاکی با انجام کار با دست از ویژگی‌های این اختلال است.
ناتوانی یادگیری زبان (دیسفازیا/آفازیا): کودک در درک زبان شفاهی و درک متن هنگام روخوانی دچار اشکال است.
اختلال پردازش شنوایی: اشکال در شنیدن تفاوت بین اصوات، اشکال در خواندن، درک متن و زبان از اشکالات این اختلال است.
اختلال پردازش بینایی: اشکال در درک معنایی اطلاعات دیداری، اشکال در خواندن، ریاضیات، کار با نقشه، جداول، نمادها و عکس‌ها از نشانه‌های این اختلال است.
عوامل مؤثر در بروز اختلالات یادگیری
عوامل بیوشیمیایی: اختلالات گوناگون متابولیکی در حکم عواملی هستند که موجب اختلالات یادگیری می‌شوند. برخی از عوامل بیوشیمیایی عبارت‌اند از: هایپوگلیسمی، عدم توازن استیل کولی نستروز و کم‌کاری تیروئید.
عوامل آموزشی: تدریس ناکافی و ناصحیح می‌تواند در بروز بسیاری از اختلالات یادگیری تأثیر داشته باشد. به نظر می‌رسد که تعدادی از کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری تحت آموزش کافی و مناسب قرار نگرفته‌اند.
عوامل محیطی: محیط‌های متفاوتی که کودک با آنها سروکار دارد مانند محیط خانه، محیط مدرسه و محیط اجتماعی، هر کدام به نوعی در چگونگی یادگیری و بر روی تمایل و انگیزه او برای یادگیری تأثیر می‌گذارند.
عوامل عاطفی: به اعتقاد بعضی، نارسایی‌های یادگیری در اثر اشکالات عاطفی به وجود می‌آیند، بنابراین باید از طریق روش‌های روان‌شناختی اعتماد به نفس لازم را در کودکان ایجاد کرد، خودپنداره آنان را افزایش داد و علایق آنان را کشف کرد تا نارسایی‌های یادگیری ناشی از آنها نیز درمان شود.
عوامل فیزیکی: بعضی از عوامل فیزیکی مثل اختلالات شنوایی، بینایی و تفاوتهای جنسی نیز به گونه‌ای با نارسایی‌های یادگیری ارتباط پیدا می‌کنند و به این دلیل باید اطمینان حاصل شود وجود نارسایی در اثر بودن این عوامل نباشد.
عوامل پیش، هنگام و بعد از تولد: عوامل پیش از تولد عبارت‌اند از: عدم تناسب نوع خون مادر با جنین، اختلالات در ترشحات داخلی مادر، قرار گرفتن در برابر اشعه و استفاده از دارو.
عوامل هنگام تولد: کم‌وزنی هنگام تولد، آسیب وارده بر سر، آمدن جفت پیش از نوزاد
عوامل بعد از تولد: مسمومیت، نارسایی‌های تغذیه‌ای، محرومیت‌های محیطی و ..
درمان اختلالات یادگیری
هر چند اختلالات یادگیری اصولا مسئله‌ای آموزش است اما از چندین جنبه مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری تلاش‌ها در این زمینه از فرضیه نقص جزئی در مغز سود می‌جویند و به این ترتیب می‌کوشند تا با ارزیابی مسائل فرض شده مربوط به این نقص زیستی مشکل را برطرف کنند. از جمله شیوه‌های درمانی رایج بر این اساس می‌توان به درمان رایج بر نگرش‌های ادراکی – حرکتی اشاره کرد. در این شیوه تلاش می‌شود تا موقعیت‌هایی برای کودک فراهم شود تا بتواند اطلاعاتی را از محیط دریافت کند، به یکدیگر ارتباط دهد و آنها را دریابد. استفاده از روروک، بازی‌هایی برای آموزش حرکت، تمرینات روی تخته سیاه برای رشد هماهنگی حرکت و ادراک دیداری و حل معما در این شیوه کاربرد دارد.
از روش‌های درمانی دیگر می‌توان به روش دیداری – حرکتی فراستینگ و شیوه‌های